nieuws uit een grieks scheepswrak

Het Antikythera mechanisme

- door Beatrice Boucher

Het verhaal van de Antikythera begint in 1900 in de buurt van het gelijknamige Griekse eiland, toen sponsduikers een gezonken Romeins scheepswrak op 42 meter diepte ontdekten. Niet alleen brachten ze vazen en standbeelden naar boven maar ook 82 aangetaste bronzen fragmenten. Toch is het pas op 17 mei 1902 dat een archeoloog het vreemde object opmerkte nadat een van de houten kisten dat begon op te drogen, openbarstte.

In de loop van de jaren zijn vele onderzoeken gedaan maar het is pas in 2002 dat de onderzoeker Mike Edmunds van de Universiteit van Cardiff, voortgang ging boeken. Hij kwam met het ingenieuze idee om een scanner te laten bouwen die de mogelijkheid zou krijgen om een beeld te creëren van het Antikythera mechanisme. In de herfst van 2005 verzamelde hij een team van experts uit drie universiteiten in de gebieden van astronomie, astrofysiek en mechanica om zich heen. Zij kwamen uiteindelijk tot de conclusie dat het voorwerp een veel ingewikkelder mechanisme was dan ze gedacht hadden, namelijk een astrolab. Zij onderzochten opnieuw de Griekse inscripties en konden uiteindelijk 2000 letters ontwaren.

Ze ontdekten zo dat het om een handleiding ging, incluis astronomische uitleg over sterren. Het astrolab bleek de positie van de maan en de zon aan te kunnen geven via een draaiend mechanisme, hetgeen betekent dat het een soort rekenmachine was. Ook Venus, de ecliptica en de bewegingen, retrograde en direct, van planeten werden benoemd. Zo werd het object gedateerd op circa de 2e eeuw v. Chr.

De vraag bleef, hoe de Grieken zo’n precisie-instrument hebben kunnen construeren in een tijd waarin technologische kennis nog nauwelijks ontwikkeld was, want pas in de 14e eeuw kon een mechanisme van deze kwaliteit worden gemaakt.

Röntgenfoto's en scans van het apparaat (in 2011) heeft de aard van het Antikythera-mechanisme verder bevestigd en meer verrassende functies aan het licht gebracht. Het mechanisme kan nu rustig vergeleken worden met een (analoge) computer want het geeft een nauwkeurigheid die de wetenschap voor onmogelijk hield voor 80 v. Chr (de periode van het zinken van het schip). Wielen en tandwielen vormen een draagbare planetarium van de hemel die de locaties van sterren en planeten evenals maan-en zonsverduisteringen voorspellen.

In het tijdschrift Nature is een onderzoek gepubliceerd waarin gezegd wordt dat het mechanisme berust op berekeningsmethoden die werden gebruikt in Babylonië, maar niet in de oude Griekenland. De andere objecten die in het wrak waren gevonden zoals vazen uit Rhodos, zilveren munten uit Klein Azië en marmeren beelden geven de indruk van een rijk handelsschip dat vermoedelijk tussen Rhodos en Rome vaarde. En Rhodos was een belangrijke plek voor de astronomen/astrologen uit die tijd. Dit impliceert dus dat het de Babylonische astronomie is met inbegrip van de mechanische constructies die de Grieken hebben geïnspireerd.

De conclusie van alle onderzoeken is dat het Antikythera mechanisme Babylonisch is.

© Beatrice Boucher, Diplom. F Astrol S, '09 - updated in '22